توضیحات :

تحقیق در موردفرش و صنایع دستی در قالب Word قابل ویرایش 34 صفحه.

بخشی از متن :

فرش و صنایع دستی
تاریخچه فرش
فرش دستبافت ايرانی در سال 1949 در دومين مرحله کاوشهای باستان شناس روسي، رودنکو در منطقه پازيريک کشف و به نام فرش پازيريک ناميده شد.
رودنکو در کتابی که به مناسبت اين اکتشافات در سال 1953 در روسيه منتشر کرد، درباره فرش مکشوفه توضيحات مفصلی نگاشت و آن را صراحتا کار ايران و قديمی ترين فرش ايرانی در دنيا بيان نمود. او نوشت: "بدون اينکه بتوانيم به طور حتم بگوييم اين فرش کار کداميک از سرزمين های ماد-پارت(خراسان قديم) يا پارس است، تاريخ فرش مذکور و پارچه هايی که در پازيريک کشف شد قرن پنجم و يا اوايل قرن چهارم پيش از ميلاد تشخيص داده می شود." سپس او اضافه می کند: "تاريخ اين قالی از روی شکل اسب سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسبهای جنگی که به جای زين قالی بر پشت آنها گسترانده اند و پارچه روی سينه اسب از مشخصات آشوريها می باشد اما در روی فرش پازيريک ريزه کاريهای مختلف و طرز گره زدن دم اسبها ، در نقوش برجسته تخت جمشيد نيز ديده می شود."
در زمان تسلط مغولها (قرن سيزدهم و چهاردهم ميلادي) قالی بافی به سطح بسيار رفيعی از زيبايی وتکنيک رسيد. شکوفايی اين صنعت شايد با حکومت غازان خان (1307-1295 ميلادي) مصادف بود.
اما اوج قالی کلاسيک ايرانی را که از آن با رنسانس قالی ايران ياد می شود زمان سلاطين صفوی (1722-1499 ميلادي) به ويژه زمان حاکميت شاه طهماسب اول (1587-1524 ميلادي) و شاه عباس کبير(1629-1587 ميلادي) ثبت کرده اند. از اين دوران حدود 3000 تخته فرش به يادگار مانده که درموزه های بزرگ دنيا و يا در مجموعه های شخصی نگهداری می شوند.
در اين دوران در کنار قصرهای پادشاهان کارگاههای قالی بافی بناشد و مراکز گوناگون که قبلا در تبريز ، اصفهان ، کاشان ، مشهد ، کرمان ، جوشقان ، يزد ، استرآباد ، هرات و ايالات شمالی نظير شيروان ، قره باغ و گيلان وجود داشتند توسعه و رونق بيشتری گرفتند.
در همان زمان ، نقاشان و نگارگران بلندپايه طرحهای خلاصه شده و ترکيبی ترنج در وسط قالی و لچکها را در آن وارد کردند. يعنی همان طرحی که قبلا به زيباترين وضعی در قرن پانزدهم روی جلد کتابهای ارزشمند به کار می رفت.
با اشغال کشور بوسيله افغانها (1722-1721 ميلادي) اين صنعت و هنر رو به انحطاط گذاشت.
در قرن نوزدهم قاليهای ايرانی ، بويژه فرشهای نفيس ناحيه تبريز به اروپا راه يافتند. از سوی کشورهای اروپايی نمايندگانی به تمام کشورهای مشرق زمين گسيل شدند و با رقابت بسيار فشرده کليه فرشهای کهنه و عتيقه را گردآوری کرده به قسطنطنيه که هنوز هم مهمترين بازار قالی مشرق زمين بود فرستادند.
با به پايان رسيدن منابع فرشهای کهنه ، شرکتهای انگليسی (زيگلر 1883 م) آمريکايی و آلمانی به طور نامحدود اقدام به تاسيس کارگاههايی در تبريز ، سلطان آباد(اراک) ، کرمان کردند. اين روال تا جنگ جهانی اول که توليد قالی به طور قابل توجهی افزايش يافته بود ادامه داشت.
فرش ایران دارای تاریخی بسیار طولانی است، در ایران از دیرباز بافتن انواع فرش متداول بوده و انگیزه ای اجدادی داشته است. به نوشته مورخان، جهانگردان، جنگجویان و آثار مكشوفه از گذشتگان گویای آن است كه فرشبافی به صورت هنری دستی ، مردمی ، روستایی و عشایری در ایران سابقه بس دراز دارد.

پروفسور «رودنكو» كاشف «فرش پازیریك» معتقد است كه قالی مذكور كار مردم ماد یا پارس و پارت (خراسان بزرگ) است. توجه به نقش های مشابه و هم زمان این فرش در ستون های تخت جمشید نیز این نظریه را تایید می نماید. آثار دیگری از جمله نقاشیهای برخی هنرمندان قرون وسطی حاوی نقش قالیهایی است كه گفته اند بافت ایران بوده است . برخی مورخان در مورد حمله رومیان به ایران و غارت دستگرد قالی را از جمله غنایمی كه در این غارت به دست آورده شده، قید نموده اند و نیز منابع یونانی از قالیهای زربفت ایران یاد كرده اند. «فرش بهارستان» با آن همه هنرمندی كه به تأیید روایات مختلف، دربافت آن به كار رفته بوده اگر چه گاه در تعریف از آن راه اغراق پیموده شده اما خود نشانگر پیشرفت صنعت فرشبافی و صنایع جنبی از جمله طراحی و رنگرزی در ایران قدیم می باشد. فرش به عنوان نمودی از فكر و اندیشه بشری و متاثر از حس نوجویی او در طول تاریخ خود با نشیب و فرازهایی روبرو بوده كه گاه با فراغت فكری هنرمندان و محیط مناسبی كه برای رشد و شكوفایی هنر ایشان ایجاد گردیده به حد اعلای خود رسیده و گاه صدماتی كه بر اثر مصائب طبیعی و غیر طبیعی بر پیكر جامعه وارد شده، آن را به دوره نهفتگی و خمود سوق داده است.

عصر مغول یعنی قرن هفتم هجری را می توان دروان بس غم انگیز برای انواع هنر ایرانی دانست و پس از آن قرون دهم و یازدهم هجری را كه عصر صفویان است زمان شكوفایی طبع هنری مردم ایران باید به شمار آورد. آغاز دوران صفوی متفارن با رشد بسیاری از هنرهای دستی و توسعه آن در كلیه شئون جامعه بوده است. بسیاری از هنرمندان ایرانی در این دوره ظهور كرده اند كه با اغتنام فرصت از آرامش و محیط مساعدی كه به وجود آمده عمر گرانبهای خود را بر سر ارتقاء سطح كیفی هنر و صنایع دستی نهاده اند وبا ابداع طرح ها و نقشه های زیبا و هنرمندانه جایگاه این صنایع به ویژه فرش را به حد اعلاء خود رسانیده اند و نام ایران را در سراسر جهان با آثار خود پرآوازه ساخته اند. با توجه به اهمیت عصر صفویه در اعتلاء هنر ایران و توجهی كه در این زمان به صنعت قالیبافی مبذول شده، جا دارد به این عصر و وضعیت هنرمندان و قالیباقی آن مشروح تر بپردازیم.
فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست: اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب كه به"شاه طهماسبی" معروف است و خود مكتبی خاص دارد كه به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می كرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات كلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد كه تا اواخر قرن 9 هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شكارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس كه به مكتب " شاه عباسی" معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مكتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچك ترنج/ ب – طرح شكارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .
اینك با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تكنیك طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تكامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همكاران خویش كاملاً با خبر می گردند. وسایل كار طراحی پیشرفت نموده و تكنیك جدید به كمك هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تكثیر طرحهای خود اقدام می كنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندركاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، كرمان، كاشان، اصفهان، اراك ، داد و ستد این كالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است كه بازار صادرات فرش های نو و كهنه گرم شده و كارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه كشور آلمان و آمریكا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی كشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی كشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در كار طرح و رنگ فرش و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به كیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحیح بر كار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت كشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندركاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط كیفیت و كمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح كیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و كوششی همه جانبه لازم است كه امید است عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر كلیه دست اندركاران بیدار سازد.
از پازیریک تا لوزان
سرى «Tapisserie» واژه اى فرانسوى است و در زبان انگليسى به آن «تاپسترى» Tapestry مى گويند، و آن به معناى پارچه اى است با بافت ساده (گليم بافت) كه پود آن روى تار را به طور كامل بپوشاند و نقش هاى متنوعى ايجاد كند. از سال ،۱۹۷۱ همزمان با پنجمين دو سالانه «تاپسترى» در شهر لوزان، معناى جديدى براى آن در نظر گرفته شد و اكنون «تاپسترى» به منسوجاتى گفته مى شود كه ابعاد تجسمى دارند و آنها را به ديوار مى آويزند و يا به صورت احجام پيكره مانند در فضا يا روى زمين قرار مى دهند و كاربردشان چون تابلوى نقاشى يا مجسمه است . در تهيه آنها از تكنيك هاى مختلف نساجى و بافندگى از قبيل قالى بافى، گليم بافى، جاجيم بافى، ورنى بافى، پارچه بافى، مكرمه بافى، ميل بافى، چاپ سيلك، باتيك، قلمكار، نمدمالى، سوزن دوزى، چهل تيكه و... استفاده مى كنند*(۱). نساجى از قديمى ترين حرفه ها به شمار مى آيد. نساجى از نظر تكنيك پيشرفت هاى بسيارى كرده و پارچه هاى زيبا و نفيس زيادى در جهان توليد شده است. اما «هنر نساجى» را معمولاً با «تاپسترى» مى شناسند كه در آن نقش هاى پيچيده را با سوزن دوزى بر پارچه يا با گليم بافى و قالى بافى ايجاد مى كنند. «تاپسترى» از زمانهاى دور به ما رسيده و نمونه هايى از آن كه متعلق به كشورهاى مختلف جهان است، از گذشته ها باقى مانده است: - آثار به دست آمده از منطقه پازيريك در ايران. - قطعه اى مربوط به قرن اول ميلادى با نقش صليب در پرو. - آثار به جا مانده از قبطى ها از قرن دوم تا نهم ميلادى در مصر. - آثار به جا مانده از پارچه هاى ابريشمين در «كواسو» چين. - آثار اروپايى در اين زمينه مربوط است به قرن يازدهم ميلادى و سوزن دوزى هاى «بايو» در فرانسه و سن سرئون در كولونى. - «تاپسترى» قرنها با ابعاد بسيار وسيع و با «گره گليم» بافته مى شده و پوشش گرمى براى ديوارهاى كليساها و كاخها بوده است. اوج شكوفايى آن در اروپا از زمان تأسيس كارگاه «گوبلن» در پاريس، به سال ۱۶۶۲ ميلادى است، كه نقاشان معروفى چون «نيكلاپوسن»، «فرانسوا بوشه»، «شارل لوبرن» و «فرانسيسكوگويا» طرح هاى جالبى به اين كارگاه ارائه دادند. نقاش براى تهيه طرح «تاپسترى» ابتدا طرح را بر «كاغذ طرح» يا «كارتن» شماره گذارى و سپس بافنده از روى آن، طرح را اجرا مى كرد. اين هنر، همچون نقاشى هاى بافته شده، قرنها در اروپا، با ضوابط و محدوده هاى قراردادى ادامه يافت و در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم ميلادى، به همت گروهى از هنرمندان نحوه نگرش و تفكر هنر نساجى تغيير كرد و تحولى بنيادى در اين هنر صورت گرفت كه منجر به رنسانسى در اين رشته از هنرهاى تجسمى شد. سه عامل كه در اين تحول نقش اساسى را ايفا مى كنند، عبارتند از: ۱) نظريه ويليام موريس (هنرمند انگليسى)، مبنى بر ارزش گذارى دوباره صنايع دستى؛ نظريه اى كه نحوه نگرش به صنايع دستى را به كلى دگرگون كرد و در زمينه نساجى نيز كاربرد «نخ» و «بافت» را تغيير داد و تأثير به سزايى بر هنر نساجى اروپاى شمالى و مركزى و حتى ژاپن و ايالات متحده به جا گذاشت. ويليام موريس و يارانش در انگلستان معتقد به همكارى نزديك هنرمند و صنعتگر بودند و اين تفكر منجر به پيدايش نهضت «هنر نو» يا Art Noveau در اروپا و آمريكا شد و نحوه نگرش به معمارى، صنايع دستى و هنرهاى ديگر را تغيير داد. ۲) تأسيس مدرسه هنرى باهاس (۱۹۳۳-۱۹۱۹) در آلمان . در اين مدرسه هنرى نيز بر همكارى هنرمند و صنعتگر تأكيد مى كردند و معتقد به پيوستگى فرم (هنرمند طراح) و تكنيك (صنعتگر) بودند. ۳) برگزارى نمايشگاههاى دو سالانه «تاپسترى» در لوزان سوئيس، كه در پنجمين نمايشگاه دو سالانه تاپسترى به سال ۱۹۷۱ ميلادى، نكته هاى زير درباره «تاپسترى نو» مطرح شد: الف) مواد اوليه مى تواند از هر نوع ليف نساجى (طبيعى و مصنوعى) يا هر نوع جنس ديگر باشد. ب) تكنيك بافت و نحوه بيان آزاد است و هركس مى تواند طبق سليقه خود ببافد. ج) كاربرد تاپسترى نيز آزاد است و مى توان از آن به صورت ديوار آويز، مجسمه نرم، جدا كننده فضا در معمارى، عنصرى از طراحى صحنه و يا فضاى بيرونى و محيط زيست استفاده كرد. > سابقه تاپسترى در ايران با رونق گرفتن هنر تصويرى در دوره صفويه، بافتن قالى و گليم به اندازه قطع كتاب و گاه بزرگتر، براى ديوار كاخها، سردر بازارها و پرده تعزيه خوان ها رواج يافت. منسوجات تصويرى بسيار نفيسى از اين دوره در موزه هاى دنيا موجود است كه با تكنيك هاى مختلف نساجى چون قالى بافى، گليم بافى، زرى بافى، سوزن دوزى و قلمكار اجرا شده اند و از اوج هنر «تاپسترى» در ايران حكايت مى كنند. البته كارگاههاى «گليم هاى تصويرى» در دوره صفويه در شهرهاى كاشان، تبريز و اصفهان به دلايل نامعلوم، در اواخر قرن هفدهم ميلادى، يكباره دست از فعاليت مى كشند، ولى نمونه هاى به دست آمده از «گليم هاى تصويرى» مربوط به قرن شانزدهم و هفدهم ميلادى مؤيد آن است كه با الياف ابريشم و گلابتون طلا و نقره بافته شده اند. طراحى اين گليم هاى تصويرى كار دست هنرمندان مينياتوريست دربار شاه عباس و شاه طهماسب است. از سال ۱۳۳۵ (ش) بافت «تاپسترى» يا «گليم هاى تصويرى» در كارگاه بافت ميراث فرهنگى (اداره كل هنرهاى سنتى)، آغاز و در حقيقت پس از سه قرن اين هنر قديمى دوباره احيا مى شود. در اين كارگاه به آن نوع بافت «گوبلن بافى» مى گفتند. بافندگان ماهرى چون «جمشيد امينى» و «لطيف تقديرى» به بافت آثار نقاشانى چون كمال الملك و ملك الشعراى صبا همت كردند. در اين كارگاه، آثارى از نقاشان معاصرى چون: بهرام عاليوندى، جليل ضياء پور و منوچهر شيبانى نيز بافته شده است. «قالى هاى تصويرى» نيز اهميت بسيار دارند. به نوشته پرويز تناولى، حدود دو قرن است كه اين قالى ها را در ايران مى بافند و در واقع حاكى از تأثير نقاشى و عكاسى در كار هنرمندان و دست اندركاران قالى بافى است. بافت قالى هاى تصويرى كار آسانى نبود، اما چون بر ديوار خانه ها و مغازه ها نصب مى شد بافتن آنها رواج يافت. موضوعات مورد علاقه براى بافت آنها عبارت بود از: چهره شخصيت هاى تاريخى و مضمون داستان هاى حماسى، عشقى، مذهبى و عرفانى. حسام الدين عرب زاده و محمود فرشچيان نيز براى قالى تصويرى طرح هايى ارائه كرده اند. برادران صفدرزاده، در سال هاى اخير فرش «ثارالله» را براساس كار محمود فرشچيان با ۳۱ ميليون گره در اصفهان بافته اند، كه تصويرى از واقعه عاشورا است. قدرت الله داروغه، هنرمند نمدمال لر كه از اهالى بروجرد است حدود ده سال پيش آثارى از بهرام دبيرى را به صورت نمد تهيه كرد. او براى نمد از رنگ هاى اصلى پشم (پشم خود رنگ) و رنگ هاى سنتى استفاده كرده است. بهرام دبيرى در اين باره مى گويد: «نمدهايى كه اندام وار تصوير شده اند بيشتر خصلت تابلوى نقاشى را دارند. مى خواستم حس تازه اى را در نمد بيدار كنم بى آنكه ساختار بنيادين اش يا نگاهش به طبيعت تغيير يابد».* (۲) در سالهاى اخير آثارى از «ماندانا بركشلى» عرضه شده است. او در آثار تاپسترى خود از روش هاى پنبه دوزى، تكه دوزى، چاپ سيلك و نقاشى روى پارچه استفاده كرده است. آثار ماندانا بركشلى تحت تأثير مينياتورهاى ايرانى، خطاطى اسلامى و كارهاى «اشر» ESHER است، و در تاپسترى هايش همواره فضاهاى مثبت و منفى ديده مى شود. زنده ياد فيروزه صابرى نيز تحت تأثير گبه و قالى تصويرى، آثارى در زمينه تاپسترى خلق كرد. از ديگر هنرمندانى كه در زمينه هنر تاپسترى بسيار فعال هستند بايد از «لى لا ثمرى» ياد كنيم. از ويژگى هاى آثار لى لا ثمرى، تضاد است. تضاد در انتخاب الياف، تضاد در بافت، تضاد در رنگ، تضاد در فرم، تضاد در تكنيك و الياف فلزى، به خصوص مس، كه در تاپسترى هاى او جايگاه ويژه اى دارند. لى لا ثمرى از نقش گليم هاى سنتى ايران الهام گرفته است و با نگرشى نو و ايجاد دگرگونى در نقش ها سعى كرده تا گذشته را با حال پيوند زند. زهرا رسول زاده نمين با امضاى (ZRN) از جمله هنرمندان فعال در طراحى، ساخت و اجراى تاپسترى است. آثار او برگرفته از مواد آشناى طبيعت و در ساختارى گرم و صميمى گويى قطعه اى برگزيده از زيباترين عناصر طبيعى را به درون خانه ها دعوت مى كند. زهرا رسول زاده نمين با تجربه و پشتكار بسيار در هنر تاپسترى، در آخرين نمايشگاه اش يك روند رو به تكامل را در مقابل نگاه هنر دوستان قرار داده است. آثار متأخر او، از محدوده قاب و كادر فراتر رفته و به يك فرماسيون پويا كه عنصر «فضا» را نيز در كنار ساير موتيف ها به كار مى گيرد، نزديك شده است.
و...

فهرست مطالب :

تاریخچه فرش

از پازیریک تا لوزان

صنایع دستی

نقش صنايع‌دستي در اقتصاد ايران

تاریخچهٔ خاتم‌کاری

تعریف خاتم

مواد اولیه در ساخت خاتم

مراحل تولید خاتم

سکمه‌دوزی

سیاه‌چادر

چگونگی بافت سیاه چادر

معرق کاری : ( فرهنگ دهخدا )

موزائیک : ( فرهنگ دهخدا )

کاشی معرق : ( فرهنگ دهخدا )

ابزار کاری که در کارگاه معرق

مراحل اجرای یک طرح معرق

منبت

انواع منبت

تسميه

تاريخچه تسمیه

دوره هخامنشيان

دوره اشكانيان

دوره ساسانيان

دوران اسلامي

دوران سلجوقيان

دوران مغولان

دوران صفويان

دوران پهلوي

دوران جمهوري اسلامي

گلابتون چيست

كاربرد پارچه‌هاي زربفت

مهمترين مراكز بافت

پارچه‌هاي زربفت تاريخي

وضعيت امروزي پارچه‌هاي زربفت

مواد اولیه بافت زیلو