توضیحات :

تحقیق هنر سفالگري در دوره سلجوقيان در 27 صفحه در قالب Word قابل ویرایش

 

بخشی از متن :

مقدمه‌اي برسفال :

سفال يكي از خلاقيتهاي ماندگار انسان از دورة نوسنگي تا دورة معاصر است. با طلوع دين اسلام، هنرهاي مختلف به ويژه هنر سفالگري از اهميت خاصي برخوردار گرديد، و سفالگران با ابتكارات جديد، پيروي از شيوه‌هاي هنري گذشته و سنتهاي محلي و الهام از آئين نو، صنعت سفالسازي را در بسياري از مناطق اين سرزمين پهناور به حداعلاي شكوفايي رسانيدند.

تكامل هنر سفالگري اسلامي سالهاي متمادي به طول انجاميد، دراين رهگذر مراكز سفالسازي متعدد هريك با برخورداري از ويژگيهاي خاص در اكثر شهرهاي ايران پديد آمد. سفالينه هاي اسلامي متعلق به سده‌هاي سوم تا هفتم ه . ق غالباً در مراكزي چون كاشان، ري، سلطانيه، جرجان و نيشابور ساخته شد.

خلق الانسان من صلصال كالفخّار

خداوند انسان را از گل كوزه گري آفريد

 

تاريخچه‌اي از هنر ايران پيش از سلجوقي

ذوق هنري و مايه هاي نخستين هنردوستي در سرزمين ايران از زمان هخامنشيان و پيش از آن وجود داشته است. حجاريهاي غني و با عظمت و پرشكوه كه قبله گاه خاور باستان است و صنعتگران ماهر احساس زيبائي و نبوغ خود را در بسياري از هنرها، خاصه ظروف فلزي و گلي نشان داده‌اند.

حجاريهاي عظيم كه در سينة كوهها، لحظه‌هاي طلائي در هنر معماري، پارچه‌هاي ظريف با نقوش رنگ آميز، ظروف فلزي براي مجالس، از ويژگيهاي هنر ساساني است.

ظهور اسلام، ارزشهاي تازه و حدودي نو بوجود آورد و نبوغ تزئيني ايراني راه تازه‌اي براي ابراز يافت. گچ بريها و تذهيبهاي رنگارنگ پديدار گشتند، هر خطاطي باعث بوجود آمدن احترام آميزترين كتابها شد. خط بدوي عرب به ظرافت گرائيد و توسعه يافت و اولين پيشرفتهاي هنر خط در شهر كوفه انجام گرفت و خط كوفي ناميده شد. در فلزكاري و نقش روي فلز كه سابقة ايران به فلزكاري لرستان مي‌رسد، در هر زماني سبكي نو و حيرت انگيز به وجود آوردند و هنر سفالگري را به كمك نبوغ خود و تجاربي كه از آزمون سبكهاي ديگران كسب كردند رونق بخشيدند.

(نظري به هنر ايران. پوپ) ص 26 تا 29)

A.A. POP

 

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

ايران در قرن 5 هجري درخشنده‌ترين عهد تاريخ خود را با سلجوقيان بست. اينان قبايل ترك چادرنشيني بودند كه از جلگه‌هاي قرقيزستان آمده و با سرعت بسيار جذب فرهنگ و هنر ايران گرديده و بسياري از عناصر آن را فرا گرفتند. (نظري به هنر ايران پوپ).

آنها نخست در خراسان حكومتي تشكيل دادند (430 هـ . ق) و اندكي بعد با گسترش قلمرو خود، نواحي مركزي ايران را نيز به تصرف در آورد، اصفهان را به پايتختي برگزيدند و از آن زمان، در مقابل خلاقت فاطميان مصر كه نفوذشان تا بغداد ادامه داشت، به خلق انديشه و تشكيلات منظمي در عالم اسلام پرداختند. (سفال ايراني، ليلي رفيعي)

سه پادشاه اين دوره، يعني طغرل بيگ، آلپ ارسلان و ملكشاه سلجوقي دهقاني از طوس، خواجه نظام‌الملك طوسي، طراح بزرگ دولت سلجوقي ياري جستند و نه تنها در تاريخ ايران بلكه در تاريخ جهان اسلام و در سطح وسيعتري در تاريخ آسيا تأثير بس گسترده‌اي نهادند.

اين سلسله بر ايران، عراق، سوريه و آسياي صغير با دولتهاي وابسته به مدت 2 قرن حكمراني نمودند. (نظري به هنر ايران، پوپ)

در قلمرو ايران زبان پارسي به عنوان زبان ملي و مظهر تمدن درخشان ايراني، توسط سامانيان احياء شده بود، به حيات و نفوذ خود ادامه داد. (سنال ايراني، ليلي رفيعي)

دورة سلجوقي را مي‌توان از درخشان ترين دوره‌هاي هنر اسلامي دانست. چهخ دراين عصر هنرهاي مختلف مانند بافندگي فلزكاري، سالفسازي، گچبري و بالاتر از همه معماري به حد اعلاي شكوفايي خود رسيد.

سلجوقيان به تدريج علاقه مند به هنرهاي مختلف گرديده، حمايت آنان، هنرمندان را قادر ساخت كه به توسعه هنر سفالسازي و فلزكاري با شيوه و سبك جديد بپردازند.

 

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

عناصر عمده طرحهاي تزئيني گچبرهاي دوران سلجوقي، خطوط بي‌انتها و گردش اسليمي و حروف كوفي، در زمينه تركيبات نباتي است. اين نوع زينتها گذشته از گچبري‌ها در مقبرة سلطان سنجر (سدة ششم هجري) در مرو با آجر نيز انجام شده است. در خردگرد خراسان يكي از زيباترين كتيبه‌هاي كوفي دوره سلجوقي كه نام نظام‌الملك، وزير اعظم سلطان آلپ ارسلان را دارد و به سالهاي 455 تا 485 هجري قمري تعلق دارد در بقاياي مدرسه‌اي پيدا شده است.

استعمال دو يا سه سطح مختلف تزئيني، از مختصات برجسته كاري دورة سلجوقي است.

طغرل پادشاه سلجوقي خط نويسي را نزديكي از مسنوبين راوندي تحصيل كرد و سپس به نوشتن قرآن درسي جزو پرداخت كه صد دينار مغري صرف هر جزو آن شد. چون طغرل خود دراين راه مي‌كوشيد، مردم را نيز تشويق به خط نويسي مي‌كرد. بيشتر خط نويسان اين عهد به نوشتن قرآن يا تزئين طاق‌ها و رواق‌هاي مكانهاي مذهبي پرداخته يا بر روي سفال و كاشي عمل مي‌كرده‌اند. (سيف الله كامبخش فرد، سفال و سفالگري در ايران از ابتداي نوسنگي تا دوران معاصر).

 

تاريخچة سلجوقي :

سلجوقيان ساختمانهاي خود را با طرحهاي برجسته و گچبري‌ها تزئين مي‌كردند و ديوارهاي اتاقها را با كاشيهاي رنگين درخشان مي‌پوشاندند.

در ايران رنگ آميزي از ضروريات است. زيرا كه بيشتر آن سرزمين، بيابان است و گلها و گياهان در بهار دوران كوتاهي دارند و با فرارسيدن فصل گرما تنها زمين تشنه لب برجاي مي‌ماند. پس ديوارهاي رنگين كاخها و محرابهاي مسجدها مي توانند جبران بيرنگي‌ها، طبيعت را بكنند و در هر فصلي يادگاري از بهار باشند.[1]

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

مهمترين تحول در صنعت سفالسازي در عصر سلجوقي ابداع نوعي خمير سفيد شيشه براي ساخت ظروف سفالين است كه تقريباً شبيه خاك چيني دورة سونگ (Sung) چين بوده كه شهرت فراواني در سفالسازي كشورهاي خاور نزديك داشته است.

ظروف ساخته شده از اين ماده خمير شيشه بسيار نازك بوده با پوشش لعاب قليائي، رنگ شفافي به خود گرفته است.

ساخت ظروف ياد شده در شهرهاي معروف چوي ري، كاشان جرجان و نيشابور متداول بوده است. (سفال ايراني، محمد يوسف كياني).

سفالسازات عهد سلجوقي و جانشين آنها خوارزمشاهيان ظروفي مي‌ساختند كه در زمرة بهترين و زيباترين كارهاي اين صنعت بشمار مي‌آيند. بسياري از طرحها و شيوه‌هاي دوره‌هاي قبل را هنرمندان اين دوره تكميل كردند. طرق جديد تزئين از قبيل طرح مشبك، لعاب جلادار، حكاكي و برش و قالبگيري در مراكز مختلف ساخت سفال به كار مي‌رفت. ري يكي از مراكز مهم اين صنعت است.

پاره سفالهايي از نيشابور به دست آمده است كه بدنة سفيد، نازك و سخت، بوم آماده و مناسبي را براي نوشته‌هاي كوفي و نسخ به طريق مشبك شده است. گاه اين ظروف رنگ آبي تند يافته و برجسته كاريهايي در آنها شده است.

تصاوير مرغ و نوشته‌هاي ساده كوفي در صدراسلام نيز متداول بوده است. نقوش مسلط بر روي ظروف سفالين اين دوره، تصاوير ما هم از مينياتور بوده است. اين نقوش، عموماً صحنه‌هاي مجلس پادشاهان را تصوير كرده است، گاهي هم مضنونهاي مشخصي از وقايع مهم تاريخي، بزمها، زندگي عادي مردم و بويژه داستانهاي شاهنامه فردوسي منعكس شده است. علاوه براين سفالگران مجالس شكار و سواركاري را به نشانة دليري نقش مي‌كردند. سفالسازي دراين دوره به نهايت پيشرفت از نظر ساخت و طرح رسيد كه با حملة مغول اوايل قرن هفتم ه . ق نمونه‌هايي از آن از بين رفت.

مراكز سفالسازي سلجوقي

بايد دانست كه امروزه مورخين براي تقسيم بندي سفالهاي ايران از روشهاي فني گوناگون استفاده نموده‌اند. يعني آن را برحسب دوره تقسيم كرده‌اند.

دستة ديگر آن را برحسب مراكز فني كه احتمال مي‌دهند در آنجا ساخته شده‌اند تقسيم نموده‌اند و دسته‌اي ديگر آن را برحسب نوع ساخت طبقه بندي كرده‌اند.

دراين مجال به قصد بررسي نقوش، كه هريك گوياي روش خاصي بنابه منطقه ساخت و يا پيدايش خود هستند و اين مناطق به شيوة نقش اندازي سبب تقسيمات ما شده‌اند كه شامل مناطقي چون :

- آذربايجان

- كردستان

- مازندران

- ري

- كاشان

- ساوه مي باشند.

A Survey of Pershian Art 1

A.A PoP

 

 

---

[1] - تاريخ هنراسلامي – تأليف پرايس، كريستين، ترجمة رجب نيا، مسعود، انتشارات اميركبير 1355 – ص 61.

 

فهرست مطالب :

مقدمه‌اي برسفال :

 

تاريخچه‌اي از هنر ايران پيش از سلجوقي

 

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

 

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

 

تاريخچة سلجوقي :

تاريخچه‌اي از سلجوقيان

مراكز سفالسازي سلجوقي

 

نقوش و ظروف سفالهاي آذربايجان

سفال‌هاي آذربايجان

نقوش و ظروف سفالهاي كردستان

 

نقوش و ظروف سفالهاي مازندران

 

نقوش و ظروف سفالهاي ري

شيوة مينياتوري :

 

سفال كاشان :

 

ظروف كاشان

نقوش و ظروف سفالهاي ساوه

عمده ترين نقوش سفالهاي دورة سلجوقي

 

نقوش انساني :